درباره رمان «جنگ» لویی فردینان سلین كه دست نوشته‌های آن پس از سال‌ها پیدا شد
سفر به انتهای وحشت و لبخند
ترجمه: فاطمه رحمانی
حدود یک سال‌ونیم پیش، تابستان 2021، خبری در رسانه‌های جهان منتشر شد كه برای مخاطبان ادبیات داستانی تكان‌دهنده بود؛ اینكه دست‌نوشته‌های سه اثر گمشده لویی فردینان سلین پس از گذشت 60 سال از درگذشت این نویسنده بزرگ فرانسوی پیدا شده است. از آن میان، رمان «جنگ» را كه در زمان جنگ اول جهانی می‌گذرد، نشر نو به تازگی با ترجمه زهرا خانلو منتشر كرده است. متن زیر، مروری است بر این كتاب.
«جنگ» نوشته لویی فردینان سلین [به لحاظ ادبی] اثر مهمی محسوب می‌شود اما اهمیت این رمان خارق‌العاده در كارنامه این نویسنده جنجالی چیست؟
این رمان در اولین نوبت چاپ خود در 80 هزار نسخه منتشر شد و از این جهت باید آن را در زمره كتاب‌های پرتیراژ و احتمالا پرفروش این سال‌ها قرار داد.
نكته‌ای كه جدای از اهمیت ادبی در مورد این اثر توجه‌برانگیز است، پیدا شدن دست نوشته‌های مفقود شده در زمان حیات سلین، آن‌هم بعد از گذشت شصت سال از مرگ این غول ادبی جهان است. دست نویس‌هایی كه خوانندگان ادبیات جهان شاید حتی بیش از نویسنده چشم به راه آن بودند. «جنگ» سلین، دهه‌ها پس از مرگ او همچنان برای جهانیان حرف‌هایی درباره جنگ [جهانی] دارد. این رمان روایتی است از لحظات حضور سلین جوان در جنگ، مجروح شدن و بستری شدنش و در عین حال، زوال و سقوط كشور او و دیگر كشورهای درگیر جنگ؛ روایتی هم دردناك و هم مضحك از جنگ.
بعضی از منتقدان ادبی، رمان «جنگ» را در مرتبه‌ای چنان رفیع از اهمیت ادبی در كارنامه سلین می‌دانند كه معتقدند حتی از اثر معروف او یعنی «سفر به انتهای شب» هم بزرگ‌تر است. قدر مسلم، تفكیك این دو اثر و انتخاب یكی از میان آنها برای خواننده جدی آثار سلین، نمی‌تواند كار آسانی باشد، چراكه «جنگ» هم مانند «سفر به انتهای شب» در زمان جنگ جهانی اول می‌گذرد و این، دو اثر را به هم پیوند می‌دهد. سلین در رمان «جنگ» با بهره‌گیری از تجربه زیسته‌اش، ما را با خود به دل وحشت و خشونت جنگ اول جهانی می‌برد و وقایع و عواقب آن را آمیخته با طنزی سیاه كه خاص آثار اوست، روایت می‌كند. او بخش‌هایی از تجربه‌های خود از جنگ را با تخیل قصه‌پردازش می‌آمیزد و اثری ارایه می‌دهد كه تركیبی است از خودزندگی‌نامه‌نوشت و رمان.
سلین در این كتاب، جریان آسیب‌هایی را روایت می‌كند كه از جنگ اول جهانی تا پایان عمر با او و سبب رنج و آزار جسمش بود. گروتسك خاصی كه در آثار سلین سراغ داریم، این‌بار مضحكه هولناكی از میدان جنگ ترسیم می‌كند كه در عین به وحشت انداختن خواننده، لبخندی هرچند تلخ بر لبانش می‌نشاند. كتاب «جنگ» شرح تلاش برای بقا در میدانی است كه مرگ از هر سو بر آن می‌بارد؛ شرح زیستن در حضور بی‌وقفه مرگ و همراه با هراسی گریزناپذیر؛ روایتی از جست‌وجوی شور و انگیزه برای زنده ماندن در مهلكه‌ای كه از هر جهت با هول و احتمال شدید مردن، محاصره شده است. سلین در كتاب «جنگ» از رهگذر تجربه‌های شخصی خود و پیوند آن با تخیلش، روایتگر خشونت و جراحتی است كه جسم و روح انسان در جریان جنگ، گریزی از آن ندارد. روایتی صریح، بی‌رحمانه و گزنده، همچون دیگر آثار او.
كتاب «جنگ» علاوه بر متن رمان سلین، بخش‌های دیگری هم دارد؛ از جمله پیشگفتاری هم از فرانسوا گیبال، توضیحات و ضمایمی درباره این رمان، فهرست كاراكترهای پیش‌موجودی كه علاوه بر این كتاب در دیگر آثار سلین هم حضور داشته‌اند، مطلبی درباره سلین و نیز فرهنگ لغتی از اصطلاحات پزشكی، عامیانه و نظامی به كار رفته در رمان. دستنوشته سلین از این كتاب كه حدود 90 سال از آن می‌گذرد و به سال 1933 برمی‌گردد، در یكی از دو چمدان بزرگی بود كه نویسنده در سال 1944، زمانی با عجله از پاریس می‌گریخت، در خانه رها یا فراموش كرده بود. در مورد سلین گفته می‌شود كه او با انتشار جزوه‌های یهودی‌استیزش در دوران اشغال، جوخه آتش را برای آزادی به خطر انداخت. این محتوای مقاله‌ای بود در لوموند در 4 آگوست 2021 كه از ظهور مجدد هزاران صفحه منتشر نشده حكایت داشت؛ صفحاتی كه رمان‌نویس اغلب به آنها اشاره كرده بود. ژان پیر تیباودات، روزنامه‌نگار سابق لیبراسیون كه خود این اسناد را از یك خواننده دریافت كرده بود، منتظر مرگ بیوه سلین در 107 سالگی در سال 2019 بود تا آنها را به امانوئل پیرات، وكیل كپی‌رایت تحویل دهد. این موضوع مورد واكنش فرانسوا گیبو، زندگی‌نامه‌نویس و ذی‌نفع یكی از بزرگ‌ترین نویسندگان فرانسوی قرن بیستم قرار گرفت كه در فوریه 2021 شكایتی را مبنی بر پنهان شدن اموال مسروقه ارایه كرد. پرونده این شكایت با ارایه همه اسناد به گیبو بسته شد تا او مقدمه‌ای نیز بر رمان «جنگ» لویی فردینان سلین بنویسد.
«جنگ» را باید «داستانی برآمده از تاریكی» دانست. تاریكی‌ای كه گلوله‌هایی از آن در اكتبر 1914 به سر و بازوی سرباز فردینان در جبهه بلژیك اصابت می‌كند. اینكه دنبال اندازه‌گیری میزان دقیق یا اغراق‌آمیز بودن واقعه باشیم، كار بیهوده‌ای است زیرا [مهم این است كه] خواننده در متن رمان شرایط جنگی منطقه‌ای را [كه در متن خلق شده] به شكلی ملموس و شگفت‌آور از ابتدا تا به انتها دریافت می‌كند. فردینان، مانند مرده‌ای متحرك، گوشش تیر می‌كشد، بازویش له شده اما به تنهایی در میدان جنگ بلند می‌شود. او در حال غرق شدن در سیلی است كه [در آن] خون خود را مینوشد. یك سرباز انگلیسی به او كمك می‌كند و درنهایت در یك بیمارستان صحرایی فرود می‌آید.
سلین با كلمات بازی می‌كند و آنها را در سرمستی به رقص در می‌آورد. گاهی دستور زبان و صیغه‌ها را ندید می‌گیرد اما هرگز چیزی از كارایی و ضرباهنگ روایت او كم نمی‌شود. او از سربازانی می‌نویسد كه در سال 1933 روی تخت بیمارستان بی‌حركت شده‌اند؛ بچه‌هایی را در حال «خروج» یا بهتر است بگوییم «فرار» توصیف می‌كند. از پرستاری می‌گوید كه با كنجكاوی از مردی مجروح مراقبت می‌كند. مردی مجروح و غیرنظامی كه همسرش را وادار به گریختن به روستا كرده است. این روش سلین است. همه‌چیز در كار او وحشیانه پیش می‌رود اما زن‌ها شخصیت‌های فوق‌العاده‌ای هستند كه اجازه نمی‌دهند چیزی به آنها تحمیل شود. زنانی مستقل و آماده برای رویارو شدن با بدترین مصیبت‌ها. زندگی پیش پا افتاده‌ای در یك دهكده [كه سلین آن را روایت می‌كند] او را به عنوان وارث گوستاو فلوبر و گی‌دو‌موپاسان می‌نمایاند. با این تفاوت كه روایت او حاوی كلماتی است [چنان بی‌پرده] كه حتی یك سن آنتونیویی هم هرگز جرات بیان آن را ندارد.
سلین [به خاطر گم شدن دستنوشته‌ها] خود آن را دوباره نخوانده بود [تا ببیند] هیچ كلمه زیبایی در روایت او از جنگ وجود ندارد. كلمات هولناك و خشن در تمام رمان به كار گرفته شده‌اند. توصیف او از بعضی از صحنه‌ها چنان است كه انگار داریم نمایشنامه می‌خوانیم. پیچشی‌ها گاهی اوقات مانند تئاتر هستند. یك قطار ارواح و rollercoaster در Céline وجود دارد كه در تمام زندگی، از بین می‌رود.
زمانی كه سلین «جنگ» را نوشت، نویسنده‌ای مبتدی نبود؛ بلكه حتی اولین شاهكار خود را هم منتشر كرده بود،؛ «سفر به پایان شب» او نمیداند چگونه باید بهتر از شاهكارش عمل كند و در حال تلاش است. تلاشی كه به باور بعضی از منتقدان به بار نشسته است.
منبع: time
سلین در رمان «جنگ» با بهره‌گیری از تجربه زیسته‌اش، ما را با خود به دل وحشت و خشونت جنگ اول جهانی می‌برد و وقایع و عواقب آن را آمیخته با طنزی سیاه كه خاص آثار اوست، روایت می‌كند. او بخش‌هایی از تجربه‌های خود از جنگ را با تخیل قصه‌پردازش می‌آمیزد و اثری ارایه می‌دهد كه تركیبی است از خودزندگی‌نامه‌نوشت و رمان.
سلین در این كتاب، جریان آسیب‌هایی را روایت می‌كند كه از جنگ اول جهانی تا پایان عمر با او و سبب رنج و آزار جسمش بود. گروتسك خاصی كه در آثار سلین سراغ داریم، این‌بار مضحكه هولناكی از میدان جنگ ترسیم می‌كند كه در عین به وحشت انداختن خواننده، لبخندی هر چند تلخ بر لبانش می‌نشاند.
