صعود شاعرانه «قیصر» از علوم تجربی به انسانی
به مناسبت 8 آبان ماه، سالروز درگذشت قیصر امین پور، شاعر برجسته هم روزگارمان با دکتر سید مهدی زرقانی، پژوهشگر و استاد زبان و ادبیات فارسی گفت‌وگو کرده‌ایم
قیصر امین پور، شاعر شناخته‌شده هم روزگار ما، در سال ۱۳۳۸ در «گتوند» استان خوزستان متولد و در سال ۱۳۸۶ درگذشت. کتاب‌های «طوفان در پرانتز»، «ظهر روز دهم»، «مثل چشمه مثل رود»، «بی‌بال پریدن»، «آینه‌های ناگهان»، «به قول پرستو»، «گل‌ها همه آفتابگردان‌اند» و «دستور زبان عشق» ازجمله سروده‌های اوست. بی‌تردید شعر این شاعر تأثیرگذار را می‌توان نمونه‌ای موفق در ادبیات معاصر دانست. زنده‌یاد قیصر امین پور در بسیاری از شعرهایش با آن‌چنان قدرتی، ذهن و جان مخاطب را تسخیر می‌کند که مخاطب، چاره‌ای جز پذیرش و لذت بردن از شعر او ندارد. لحن صمیمی او از دیگر نقاط قوت شعرش به شمار می‌آید، وقتی شعر قیصر را می‌خوانی انگار دوستی صمیمی با کلام نافذش روبه‌رویت نشسته و با تو سخن‌های دل‌نشینش را در میان می‌گذارد. به مناسبت سالروز درگذشت قیصر امین پور با دکتر سید مهدی زرقانی، استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر ادبی درباره دلایل دل‌نشینی شعر قیصر نزد خاص و عام و نقش انسان در شعر این شاعر گفت‌وگو کرده‌ایم.
انسان و انسانیت؛ محور اصلی شعر قیصر
دکتر زرقانی در ابتدا ضمن تشریح مراحل زندگی و تحولات ذهنی و زبانی قیصر امین پور گفت: قیصر، تحولات پیش از انقلاب و زمان جنگ تحمیلی را تجربه کرده بود. او ابتدا تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته دام‌پزشکی آغاز کرد اما پس از مدت کوتاهی از این رشته انصراف داد و در رشته ادبیات فارسی آزمون داد و پس از پذیرفته شدن در این آزمون، وارد دانشگاه شد. تغییر رشته او از علوم تجربی به علوم انسانی و همچنین بسیاری از رویدادهای دیگر که در زندگی‌اش شاهدیم، نشانگر اهمیت علوم انسانی و انسان در ذهن و زبان این شاعر است. این‌گونه به نظر می‌رسد که مسئله اصلی در زندگی قیصر، پرداختن به «انسان بماهو انسان» است. اگر مخاطبی از سر حوصله آثار قیصر را دقیق مطالعه کرده باشد به این مهم پی می‌برد که استعاره مرکزی شعر این شاعر، انسان است.
وی افزود: تغییر اندیشه قیصر در سال‌های زندگی، هیچ خللی در پرداختن به موضوع انسان و انسانیت در شعرش نداشت و همواره محوریت انسان در شعرش به‌روشنی به چشم می‌خورد. با توجه به همین دیدگاه، انسانی که در شعر او روایت می‌شود دارای چند وجه است.
تأثیر آزادمنشی و عشق در شعر قیصر
این پژوهشگر ادبی خاطرنشان کرد: آزادمنشی قیصر در همه شعرهای او به چشم می‌خورد؛ او حتی وقتی قصد داشت درباره موضوعات دینی شعری بگوید گستره پهناوری از معنای انسان را در شعر خود جای می‌داد. این شاعر ارزنده تا سال 1366 در حوزه هنری به فعالیت‌های اثرگذاری مشغول بود. او همواره و یک‌نفس از زمان سرایش اولین منظومه شعر نوجوانش که «ظهر روز دهم» نام دارد تا آخرین اثری که خلق کرد به تفسیر انسان و درونیات او می‌پرداخت. در آخرین اثر خود بانام «دستور زبان عشق» نیز به این روند با هوشمندی قابل‌ستایشی ادامه داد و در این مجموعه شعر نیز جوهره انسان را عشق معرفی می‌کند.
شاعر اصیل ضد جنگ
این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: قیصر امین پور، حتی در شعرهای کودکانه‌ای که می‌سرود از اصل مهم اصالت، غافل نشده است. در کتاب‌های «ظهر روز دهم»، «مثل چشمه مثل رود» و «به قول پرستو» رد پای این نوع تفکر به‌روشنی پیداست. در واپسین سال‌های عمرش نیز کتاب علمی بانام «شعر و کودکی» نوشته است. تمام این آثار و فعالیت‌های او نشانگر اهمیت کودک، نوجوان و پرورش ذهنیت این نسل است. وقتی در شعرش به سراغ موضوع پراهمیتی مانند کودک می‌رود، کودکی را نماد معصومیت معرفی می‌کند که این نماد را می‌توان چهره دیگری از ویژگی‌های اصیل انسان در شعر به شمار آورد. توجه این شاعر به معصومیت کودکان باعث شده بود وقتی حتی شعری درباره جنگ می‌گفت نمود و نمادی از معصومیت کودکانه را در شعرش ارائه دهد. همین بهره گرفتن از اصل مهم معصومیت در شعر است که باعث شده حتی وقتی شعری برای جنگ می‌نویسد آن شعر در ذهن مخاطب به شعر ضد جنگ و طرفدار صلح تبدیل شود.
طبیعت، انسان، عشق
وی تصریح کرد: توجه به انسان و انسانیت باعث شده حتی کسانی که در جناح فکری مقابل او قرار دارند به شعرش احترام بگذارند.
دکتر زرقانی تصریح کرد: این شاعر، طبیعت و عشق را عناصری جدایی‌ناپذیر از انسان می‌داند و به همین دلیل علاوه بر انسان، طبیعت و عشق دو پدیده پررنگ دیگر در شعر اوست. بهره‌گیری از طبیعت و عشق حتی در نام کتاب‌های این شاعر به چشم می‌خورد به نام این کتاب‌ها توجه کنید «نفس صبح»، «در کوچه آفتاب»، «مثل چشمه، مثل رود»، «به قول پرستو»، «گل‌ها همه آفتابگردان‌اند» و … از میان 11 مجموعه شعر قیصر، نام پنج مجموعه شعر، مستقیم از طبیعت برگرفته‌شده است. به عبارتی روشن‌تر، طبیعت و عشق در شعر او تبدیل به عنصری برای بازنمایی انسان و انسانیت است. ما وقتی استعاره‌های فراوان از طبیعت را در شعر او بررسی می‌کنیم به این مهم می‌رسیم که در مرکز هر استعاره با ظرافتی هوشمندانه، یک دغدغه مهم انسانی نهفته شده است. در حقیقت، طبیعت تنها به دلیل دارا بودن زیبایی‌های طبیعی او را جذب نمی‌کند بلکه او طبیعت را به این دلیل می‌پسندد که می‌تواند هر جزء از طبیعت را به نمادی برای بیان یک دغدغه انسانی تبدیل کند.
قیصر؛ معنای مهرورزی به انسان
زرقانی همچنین در تشریح جایگاه عشق در شعر قیصر گفت: شعر امین پور نماد کاملی از عشق و مهرورزی به انسان‌هاست. او از معنای معمول عشق در شعرهایش فراتر رفته و نوعی مهرورزی به انسان بماهو انسان را مطرح می‌کند. آخرین مجموعه شعر او بانام «دستور زبان عشق» بسیار هوشمندانه نام‌گذاری شده و این نوع نام‌گذاری نشان‌دهنده ارزشمندی والای این مفهوم در ذهن اوست.
وی گفت: بهترین تعریف برای قیصر این است که بگوییم او شاعری اصیل است. این شاعر همان‌گونه شعر می‌گوید که زندگی کرده و همان‌گونه زندگی می‌کند که شعر گفته است. او شاعر شعار و بخشنامه و نان به نرخ روز خوردن نیست. قیصر، باورهایش را می‌نوشت و تا زمانی که مفاهیم در ذهن او تبدیل به باور نشده بود دست‌به‌قلم نمی‌برد. به همین علت شعرهای دینی، مذهبی و عاشقانه او به یک اندازه در ذهن و جان مخاطب رسوخ می‌کند. او شاعری با تعهد اجتماعی ریشه‌دار است. زندگی شاعرانه خودش را داشت تا جایی که از بسیاری از فضاها فاصله می‌گرفت، به دلیل همین نوع نگرش اصیل است که تا امروز هیچ‌گرایشی نتوانسته قیصر را به نفع خود مصادره به مطلوب کند. این روح زلال، روان و دوست‌داشتنی که در کالبد امین پور بود باعث شد شعرهایی همه خوان و همه‌فهم بسراید به‌گونه‌ای که شعر او در سطوح مختلف اجتماعی مخاطبانی را به سمت‌وسوی خود جذب کرده است.
مطالب بیشتری را در سایت سمر بخوانید
خداحافظی ماریو بارگاس یوسا از دنیای رمان
نسخه کامل توپ مرواری آخرین اثر صادق هدایت منتشر شد.
گفت‌وگو با کاوه میرعباسی به مناسبت انتشار رمان «روباه» از دی. اچ. لارنس
